Ostrvo Mamula – Istorija koja se ne smije zaboraviti

Mamula Island je novi primjer pretvaranja značajnih crnogorskih lokaliteta u rezort za turiste. Iako je svaka odluka da se prirodna dobra i istorijski važne lokacije daju u zakup nailazila na negodovanje domaćeg stanovništva, još veća kontroverza godinama prati najnoviji projekat švajcarsko-egipatskog konzorcijuma Orascom. Razlog je što veliki dio mještana smatra da bi, uprkos potencijalnim materijalnim dobicima, žrtvovanje istorije i sjećanja koja se vežu za to ostrvo bilo prevelika cijena.

Mamula se nalazi na ulazu u Bokokotorski zaliv, udaljena je 6,3km od Herceg Novog. Riječ je o ostrvcetu kružnog oblika koje razdvaja dva poluostrva, Prevlaku i Lušticu. Kroz istoriju se mijenjalo ime po kojem je ovo mjesto poznato. Prvobitno je nazivano Lastavica zbog vrste ptica koje su ga naseljavale. U vrijeme dok je ovaj dio primorja bio pod vlašću Mletačke republike, ostrvo je bilo poznato i kao Rondina. Ipak, svoj današnji izgled, ali i ime u narodu, duguje Austrougarima.

Izvor fotografije: Speedboat & Semi-submarine Tours Montenegro

Na tom kamenom ostrvu 1853. godine austrougarski general Lazar Mamula (1795-1878) podigao je utvrđenje po kojem je danas poznato i kao Mamula. Tvrđava je zajedno sa utvrđenjima Arza na Luštici i Fortom prevlaka na rtu Oštro (Prevlaka) imala važan strateški značaj u odbrani Boke. Građevina je trebala da zaplaši i odbije neprijatelje koji su htjeli da uplove u Bokokotorski zaliv.

Zanimljivo je da tvrđava nikada nije napadnuta, već je u toku ratova služila kao zatvor poznat po imenu “Campo Mamula”. Ono što je ostrvo učinilo još zloglasnijim bio je Drugi svjetski rat, kada je tvrđava postala koncentracioni logor u okviru odbrambenih zidina. Vojska Benita Musolinija iskoristila je teritoriju ostrva da bi na hiljade ljudi stavila u zatočeništvo. Bila je sinonim surovosti.

"Tamo su se dogodila ozbiljna mučenja, a prvi logoraši u Mamuli su bili djeca i žene, njih 110. Dovedena iz Pobora kod Budve, da bi nakon njih stigla djeca i žene iz Morinja, u Boki”, ističe Aleksandar Reljić novinar i autor dokumentarnog filma "Mamula all inclusive"

U razgovoru sa portalom Radio slobodna Evropa Reljić podsjeća da su Italijani iz osvete napravili logor na Mamuli kao dio odmazde za crnogorski, trinaestojulski ustanak protiv fašizma. Logor je rasformiran nakon kapitulacije Italije 14. septembra 1943.

Kao spomen na tamni period u istoriji tog mjesta, na mermernoj ploči, koja stoji desno od ulaza u tvrđavu zapisane su riječi: “Ni mrak, ni memla, ni glad, ni mučenje ni zloglasni okupatorski sudovi nisu slomili duh i vjeru u pobjedu onih koji su ovdje tamnovali u dva svjetska rata”.

Nakon rata ostrvce je dugi niz godina bilo napušteno, zaraslo u travu kroz koju su se nerijetko mogli zapaziti zečevi, koji su početkom devedesetih doneseni na ostrvo, gdje su se brzo prilagodili i odomaćili.

Ipak, sve se mijenja 23. februara 2015. godine kada su predstavnici Vlade i švajcarske kompanije Orascom postigli dogovor da se ostrvce i tvrđava stranom investitoru izdaju u zakup na 49 godina. Za dio javnosti u Boki Kotorskoj koja je posebno emotivno vezana za Mamulu to je bila porazna informacija, Uprkos dugogodišnjem protivljenju, ostrvo Lastavica pretvoreno je u turistički rezort Mamula Island.

Butik-hotel je za javnost otvoren u septembru, a u oktobru su bile organizovane ture i obilasci za mještanje obližnjih primorskih gradova. Pohvalno je što je u procesu pravljenja odmarališta sproveden konzervatorsko-restauracijski proces pod budnim okom domaćih stručnjaka i Uprave za zaštitu kulturnih dobara Crne Gore. Pozitivno je i što su investitori otvoreni prema domaćem stanovništvu, te se trude da za njih osiguraju što više radnih mjesta u svom timu.

Uprkos tome ostaje zabrinutost i osuda javnosti zbog pretvaranja nekadašnjih logorskih ćelija u luksuzne hotelske sobe i adaptiranja logorskog prostora u spa sadržaje, restorane i barove. U medijima i na društvenim  mrežama se postavljaju pitanja koliko je posmrtnih ostataka uklonjeno iz centralnog bunara u kom se sada nalazi rezervoar vode za piće, te da li je ekshumacija svih nesrećno preminulih izvršena na cijelom ostrvu.

Sa jedne od komemoracija, Izvor fotografije: CGO

Posljednja nada da poštovanje žrtava i kultura sjećanja mogu opstati barem u određenoj mjeri jeste istorijsko-memorijalna galerija u hotelu, čiji je cilj da čuva uspomenu na cjelokupan istorijat tog mjesta koji obuhvata i mračno poglavlje tokom Prvog i Drugog svjetskog rata. Svi budući posjetioci bi ovom lokalitetu stoga trebali da pristupaju sa priznanjem prema ani-fašističkoj borbi zarobljenika, sviješću o nedaćama koje su se tamo dešavale i težnjom da se takvi zločini nad čovječnošću nikad više ne ponove. 

Izvor naslovne fotografije: Speedboat & Semi-submarine Tours Montenegro